Kopalnia

park tematyczny kopalni

Kopalnia Ćwiczebna zlokalizowana jest w południowo-wschodniej części obszaru górniczego dawnej kopalni węgla „Paryż” w Dąbrowie Górniczej, w sąsiedztwie ulic Górniczej i Legionów Polskich. W jej pobliżu, na łagodnym stoku nachylonym w kierunku północno-wschodnim, znajduje się niewielki skwer z pomnikiem Stanisława Staszica. Ponadto, w okolicy Kopalni usytuowany jest kościół p.w. św. Barbary oraz zabudowania Zespołu Szkół Zawodowych im. Stanisława Staszica oraz Muzeum Miejskiego „Sztygarka”.
Kopalnia Ćwiczebna udostępnia dwa pokłady węgła kamiennego (o numeracji górniczej 401 i 402). W wyrobiskach zaprezentowane są maszyny i urządzenia służące do urobku i transportu węgla, takie jak kombajn węglowy, przenośniki, wozy kopalniane.

Budowa geologiczna

Górotwór w rejonie Kopalni Ćwiczebnej budują utwory czwartorzędowe i zalegające bezpośrednio pod nimi warstwy karbońskie.
Czwartorzęd – o niewielkiej miąższości 1-5 m, wykształcony jest w postaci utworów dyluwialno–aluwialnych typu glin i iłów pylastych i piaszczystych, przykrytych warstwą zwietrzeliny i gruntów nasypowych.
Karbon – został rozpoznany na terenie obszaru górniczego kopalni „Paryż” do głębokości 1000 m i reprezentowany jest przez warstwy orzeskie, rudzkie, siodłowe, porębskie, jaklowieckie i górne pietrzkowickie.
Warstwy orzeskie – ograniczone są do dolnej części kompleksu. Litologicznie są to iłowce o zmiennym zapiaszczeniu, pyłowce oraz drobno i średnioziarniste piaskowce. W obrębie tej serii występują dość liczne pokłady węgla o numeracji od 346-364. W obrębie Kopalni Ćwiczebnej zidentyfikowano pokłady warstw orzeskich o numeracji 358/1 i 358/2, o miąższości 0,3 m. Wychodnie tych pokładów znajdują się na południe od Kopalni Ćwiczebnej.
Warstwy rudzkie – charakteryzują się dość znaczną węglonośnością. Występuje tutaj do 15 pokładów węgla o numeracji od 401 do 409. Udokumentowano następujące: 401, 402, 404/1, 405/1, 405/3, 408, 409/1, 409/2. W Kopalni Ćwiczebnej udostępniony jest pokład 401 (dawna numeracja 389). Posiada on miąższość 0,8 m i zapada pod kątem 10 – 150  w kierunku południowo-zachodnim. Pozostałe pokłady tej grupy zalegają nieco głębiej, do głębokości około 110 m. Wychodnie pokładów rudzkich przebiegają na północny-wschód od Kopalni Ćwiczebnej.
Warstwy siodłowe – stanowią serię będącą przedmiotem intensywnej eksploatacji górniczej. Pod względem litologicznym stanowią serię ilasto-węglową z pokładem 510 (pokład Reden), który rozdziela się w kierunku zachodnim, tworząc pokłady: 510, 506, 504, 501.  W rejonie Kopalni Ćwiczebnej pokład 510 zalega na głębokości około 140-180 m i posiada miąższość około 16 m
(w większości został już wyeksploatowany).
Warstwy porębskie – zbudowane są z iłowców na ogół o dość znacznym zapiaszczeniu, piaskowców oraz drobno  i średnioziarnistych piaskowców. Charakterystyczne ich ławice występują w stropie pokładu 618 i między pokładami 620 i 621.
W powyższych warstwach występują też liczne pokłady węgla (o numeracji od 604 do 635/1) o miąższości rzadko przekraczającej 0,8 m.
Warstwy jaklowieckie  –  zbudowane są z piaskowców i iłów. Występują w nich również cienkie pokłady węgla, z którym zidentyfikowano tylko pokład 705 zalegający w stropie serii.
Warstwy gruszowskie – ich miąższość waha się od około 400 m do 520 m;   w latach 1875 -1962 stanowiły przedmiot dość intensywnej eksploatacji w pobliżu wychodni dawnej kopalni „Flora”, „Mars” i „Paryż”. Kompleks warstw gruszowskich charakteryzuje się wyraźną przewagą utworów iłowcowo–mułowcowych nad piaskowcami oraz obecnością licznych cienkich pokładów węgla (o numeracji od 801 do 846/2).
Warstwy pietrzkowickie górne – są najstarszym ogniwem warstw brzeżnych. Rozpoznane zostały w kilku otworach wiertniczych. Pod względem litologicznym mają charakter piaskowcowy. Przewiercono około 110 m serii, przy czym spągu serii nie dowiercono. Napotkano dwa pokłady węgla (o numeracji 901 i 910) o miąższości od 0,15 do 1,2 m.

Eksploatacja górnicza

Bezpośrednio pod obiektami Kopalni Ćwiczebnej przeprowadzona była dotychczas eksploatacja górnicza jedynie w pokładzie 510. Pokład 510 zalegający tu na głębokości 140 – 180 m eksploatowany był systemem ścianowym na warstwy z zastosowaniem podsadzki hydraulicznej.
Eksploatacja prowadzona była w latach 1912 – 1954 z przerwami. W pokładach grupy 400 eksploatacja górnicza prowadzona była w niewielkiej odległości na wschód od rejonu Kopalni Ćwiczebnej (w odległości około 100 – 300 m) w pokładzie 405/1 – w latach 1917 – 1923; w pokładzie 405/3 – w latach 1920 – 1923; w pokładzie 409/1 – w latach 1902 – 1923; w pokładzie 409/2 – w latach 1902 – 1923.
Natomiast z uwagi na występujące tu zasoby węgla przeprowadzono eksploatację górniczą bezpośrednio pod Kopalnią Ćwiczebną w następujących pokładach węgla kamiennego: pokład: 409/2 o miąższości około 2,4 m – w latach 1990 – 1995; pokład: 510 warstwa IV+V (miąższości około 6 m) – w latach 1992 – 1996; pokład: 816 o miąższości 1,3 – 2,2 m – w latach 1990 – 1996. Eksploatacja była prowadzona systemami ścianowymi na podsadzkę hydrauliczną.

Opis Kopalni Ćwiczebnej

Wejście do Kopalni usytuowane jest od ulicy Górniczej i zabezpieczone jest bramą metalową. Chodnik o szerokości 2 m i wysokości 2 m wykonany jest z cegły ceramicznej pełnej. Część wejściowa ma długość około 25 m. Idąc dalej przechodzimy przez dwie tamy wykonane z cegły z drzwiami metalowymi. Po przejściu około 60 m napotykamy odgałęzienie w lewo. W chodniku wentylacyjnym znajduje się także podręczny warsztat oraz magazynek.
Dalej chodnik prowadzi do chodnika, gdzie umiejscowiony jest wentylator przewietrzający kopalnię, typu WLE-500. Chodnikiem południowym dochodzimy do rozgałęzienia, gdzie znajduje się rozdzielnia elektryczna wraz z całym osprzętem (wyłączniki typu KWS, mufy, kable itd.). Chodnik skręca w prawo. Obok umiejscowione są ekspozycje sprzętów górniczych. W odległości około 35 m od odgałęzienia dochodzimy do skrzyżowania chodnika łączącego z Upadową I Północną. W komorze zlokalizowano stanowisko obsługi kołowrotu oraz sam kołowrót. Służy on do wciągania i opuszczania wozów Upadową I Północną. Wymiary chodnika w tym miejscu wynoszą: szerokość 2,8 m, wysokość 2,4 m.
W chodniku przy upadowej I (szerokość 2,25 m, wysokość 2,5 m) zabudowane są dwa wentylatory lutniowe typu WLE-500 wraz z lutniociągiem rozprowadzającym świeże powietrze do innych wyrobisk. Środkiem upadowej (długość około 60 m) przebiegają szyny kolejki o rozstawie 600 mm.
Upadową I Północną dostajemy się na poziom II kopalni. Idąc w lewo w odgałęzieniu umiejscowiony jest agregat hydrauliczny typu HA-60/200, służący do obsługi obudowy zmechanizowanej (jedna sekcja) typu Fazos 17/35/PZ, która jest umieszczona we wnęce oraz jedną sekcję obudowy Fazos 19/32/0z, która także znajduje się we wnęce. Obok stoi ładowarka zasięrzutna typu ŁZK-5p. We wnękach zamocowane są części obudowy podporowej oraz różnego rodzaju stojaki stosowane w obudowach górniczych. W jednej z wnęk zainstalowana jest także obudowa chodnikowa typu ŁP (5 odrzwi) oraz stojaki górnicze typu Valent. W prawym odgałęzieniu chodnika, w stosunku do Upadowej I, umieszczono ekspozycję różnych (5 sztuk) stojaków hydraulicznych oraz 4 sztuki stojaków typu Valent.
W małej komorze jest rozdzielnia elektryczna. W chodniku wykonano obudowę typu V21 (13 sztuk odrzwi), gdzie znajduje się fragment obudowy prostokątnej wykonanej z kształtownika V21 i stojaków typu SN 200C.
W dalszej części chodnika znajduje się ściana wydobywcza, która jest wykonana w wymurówce ceglanej, wzmocnionej żelbetem, o szerokości około 3,8 m i wysokości 1,5-1,8 m. Obudowa składa się z 3 sekcji typu OK1R oraz 3 sekcji typu KM-87. W dalszej części mamy obudowę prostokątną typu SCG podpartą stojakami typu Valent i SN 200C. Ściana wyposażona jest w kombajn górniczy typu KWB-3 oraz przenośnik typu Śląsk. Długość ściany wynosi około 30 m.
Ściana wychodzi na chodnik podścianowy, w którym znajduje się przenośnik zgrzebłowy Skat oraz przenośnik zgrzebłowy typu Grot. Obudowa chodnika składa się z prostek Typu TH podpartych stojakami ociosowymi SN 200C, a środkiem stojakami typu Valent. Z przenośnika typu Grot urobek, poprzez przesyp, dostarczany był na przenośnik taśmowy typu PTG-800 usytuowany w Upadowej II Południowej. W komorze była usytuowana pompa odwadniająca typu P-CC wraz z zestawem służącym do jej uruchomienia. Obecnie odwodnienie odbywa się przy zastosowaniu pompy PW-2B.
Upadową I Północną wychodzimy z powrotem na poziom I Kopalni Ćwiczebnej. Po wyjściu (w prawo) znajduje się rozjazd, gdzie eksponowane są różne typy wozów używanych w Kopalni (wozy na urobek, drzewiarka, wagon do przewozu pracowników). Dalej chodnikiem dochodzimy do rozgałęzienia i wychodzimy sztolnią do wyjścia.